161. rocznica wybuchu Powstania Styczniowego. Stanisław Katerla

Pałac w Rożnicy  (w gminie Słupia Jędrzejowska) stanowił centrum kulturalno-oświatowe Kielecczyzny. Gościli w nim wybitni literaci, aktorzy, plastycy, muzycy.  Administratorem tego majątku był w latach 1829–1832 Józef Katerla, dziadek Stefana Żeromskiego. W Rożnicy urodziło się dwóch braci matki pisarza. Tu znajdziemy ślady biografii naszego bohatera - Stanisława Jana Katerli, który urodził się 9 maja 1831 roku we Włoszczowie.

Był synem Jana i Zofii z Łodzińskich, dzierżawców włoszczowskich gruntów kościelnych. Chrzestnymi Stanisława byli wspomniany  stryj - Józef Katerla z Rożnicy oraz hrabina Feliksa Komorowska z Nieznanowic. Stanisław Katerla był uczestnikiem powstania styczniowego (naczelnikiem Wolbromia). Do około 1840 roku mieszkał w Jeżówce k/Wolbromia gdzie jego ojciec był ekonomem dworskim u swego stryja oraz pełnił jakiś czas urząd wójta. Stanisław Katerla od 1858 do 1859 roku był ekspedytorem poczt w Żarnowcu a następnie w Wolbromiu (2 kwietnia 1859 -10 listopada 1863r.) sprawował obowiązki poczmistrza – spedytora i zajmował się końmi pocztowymi. Za udział w powstaniu styczniowym został wydalony ze służby i skazany przez sąd polowy w Kielcach na 10 lat ciężkich robot w twierdzach na Syberii.

28 października 1863 r. w kolejnej partii więźniów wyruszyła na zesłanie. 27 marca 1864 r. więźniowie przybyli do Tomska a 27 maja 1864 r. dotarli do Krasnojarska. 3 maja 1864 r. odprawiono go do Irkucka. Po prawie rocznej podróży przybył na miejsce katorgi do warzelni soli w Usolu nad Angarą gdzie przebywał w maju 1865 r.

Po odbyciu części kary, w 1873 roku przeniósł się do Irkucka jako osiedleniec, gdzie figurował wśród osób poddanych nadzorowi policyjnemu w guberni. Przebywał tam jeszcze w latach 1880- 1881 i zajmował się malarstwem. Po dwudziestu latach spędzonych na Syberii powrócił do kraju. Początkowo zamieszkał w Warszawie, gdzie prowadził sklepik z artykułami spożywczo – kolonialnymi. Zmarł w  Skierniewicach 3 maja 1894 r. w samotności.

Był utalentowanym rysownikiem i malarzem amatorem, który pozostawił ciekawą dokumentację ikonograficzną Wschodniej Syberii. Pracował również jako retuszer i grafik w małym irkuckim atelier „Небельтау”. Jego prace znajdują się w zbiorach kilku placówek muzealnych i prawdopodobnie w prywatnych archiwach. W zbiorach Irkuckiego Muzeum Krajoznawczego znajduje się jedenaście prac Katerli. Muzeum Instytutu Literatury Rosyjskiej Akademii Nauk (Dom Puszkina) w Sankt Petersburgu posiada jedenaście akwarel i rysunków wykonanych tuszem. W Polsce jedną akwarelę posiada Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie oraz Muzeum Niepodległości w Warszawie. W krakowskim Muzeum Czartoryskich zgromadzono szereg niezidentyfikowanych XIX-wiecznych ilustracji przedstawiających Usole. Można przypuszczać, że są wśród nich rysunki autorstwa Katerli. W katalogu Wystawy Pamiątek Powstania Styczniowego, otwartej w Warszawie 3 lutego 1918 roku pod pozycją nr 969 figuruje akwarela artysty „Widok wysp na Angarze w mieście Usole”. Po II wojnie światowej prezentowano jego rysunki pochodzące ze zbiorów muzeum w Irkucku na wystawie „Polscy badacze Syberii” urządzonej w 1989 roku w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej a następnie w Krakowie oraz w roku 1998 w Pile. Jego biogram jest prezentowany w Centrum Edukacji i Kultury "Szklany Dom" w Ciekotach.

Gmina Włoszczowa, Biblioteka Publiczna oraz Drukarnia Kontur są w trakcie przygotowań wystawy poświęconej Stanisławowi Katerli.

161 lat temu, 22 stycznia 1863 roku, wybuchło powstanie styczniowe, skierowane przeciwko Rosji. Był to największy zryw narodowo-wyzwoleńczy Polaków. Pomimo stłumienia, powstanie umocniło świadomość narodową i miało wpływ na dążenia niepodległościowe następnych pokoleń.

Powstanie rozszerzyło się na cały kraj, a następnie na tereny Litwy, Białorusi i Ukrainy. Trwało do jesieni 1864 roku, a utworzone państwo podziemne funkcjonowało jeszcze w roku 1865. Ostatni oddział partyzancki księdza Stanisława Brzóski, działający na Podlasiu, został rozbity w kwietniu 1865 roku.

Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym XIX wieku. Około 20 tysięcy powstańców poległo w walkach, około tysiąca zostało straconych przez Rosjan, a 38 tysięcy zesłanych na Syberię. Spacyfikowano wiele miast, w tym Wilno. Na Litwie zginęło 10 tysięcy szlachty polskiej na ogólną liczbę 40 tysięcy.

Powstanie przyczyniło się do umocnienia w narodzie ducha niepodległościowego. Stanowiło moment zwrotny w tworzeniu się nowoczesnego narodu.  Polacy wykazali się umiejętnością organizowania skutecznego aparatu państwowego w najtrudniejszych, zaborczych warunkach. Struktury organizacyjne z tamtego okresu były doświadczeniem, z którego korzystali twórcy Polskiego Państwa Podziemnego podczas II wojny światowej.

Iwona Boratyn, rzecznik prasowy UG Włoszczowa