Obchody Święta Konstytucji 3 Maja we Włoszczowie

Główne obchody 232. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, z udziałem mieszkańców, władz administracyjnych i samorządowych, a także służb mundurowych i szkół, odbyły się w środę tradycyjnie pod pomnikiem Niepodległości we Włoszczowie.  Tu delegacje złożyły kwiaty. Obchody uświetniły dwie orkiestry dęte – z Kurzelowa i młodzieżowa z Włoszczowy, pod batutą Michała Dudkiewicza.

W południe w kościele p.w. Wniebowzięcia NMP uczestnicy modlili się podczas Mszy Świętej w intencji Ojczyzny. Nabożeństwu przewodniczył proboszcz tej parafii ks. prałat Zygmunt Pawlik. 3 maja to także Święto Matki Bożej Królowej Polski. Nawiązuje ono do ważnych wydarzeń z historii: obrony Jasnej Góry przed Szwedami w 1655 r., ślubów króla Jana Kazimierza - powierzenia królestwa opiece Matki Bożej, a także do uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Święto zostało ustanowione przez papieża Benedykta XV w 1920 na prośbę polskich biskupów. Przypomniał o tym w homilii ks. Marcin Piotrowski, wikariusz parafii WNMP.

Ślubowanie króla Jana Kazimierza w katedrze lwowskiej 1 kwietnia 1656 roku przedstawia obraz Jana Matejki. To zwrotny moment w przebiegu potopu szwedzkiego. Najeźdźcy zajęli znaczną część Polski. Rabowali kosztowności, dzieła sztuki, ale przede wszystkim rekwirowali pieniądze i żywność, niezbędne dla licznego wojska. Szlachta, mieszczanie i chłopi dotkliwie odczuwali obecność szwedzkiej armii. Nie zamierzali bezczynnie przyglądać się obcej przemocy. Wkrótce podjęli przeciwko Szwedom działania partyzanckie.  Mistrz wojny podjazdowej i wódz tej kampanii, rodem z Czarncy w gminie Włoszczowa, Stefan Czarniecki trzyma obnażoną szablę. W jednym z nim szeregu Matejko ukazał prostego chłopa z gromnicą w jednej i bojową kosą w drugiej ręce. Wielu badaczy do dziś zastanawia się czy to podkreślenie potrzeby wspólnej walki o wolność prowadzonej ponad podziałami stanowymi? Czy nawiązanie do żywej u schyłku XIX wieku legendy kosynierów - uczestników insurekcji kościuszkowskiej?

Do innego obrazu Jana Matejki nawiązał dziś burmistrz Włoszczowy Grzegorz Dziubek. Dzieło pokazuje uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Najbardziej oczywiste postaci na obrazie to między innymi: niesiony na barkach (w jasnym stroju) marszałek sejmu Stanisław Małachowski (ród był właścicielem dóbr we Włoszczowie i w powiecie koneckim), wchodzący po schodach do kościoła (w czerwonym płaszczu) król Stanisław August i za jego plecami (w czarnej sutannie) Hugo Kołłątaj, współtwórca konstytucji. Po prawej stronie obrazu na jasnym koniu wybija się z tłumu młody książę Józef Poniatowski, bratanek króla. Książę Józef dowodził wojskiem ochraniającym Zamek Królewski tego dnia, jest on jednak również symbolem przyszłych wydarzeń, będzie bowiem dowódcą w wojnie polsko-rosyjskiej następnego roku w obronie Konstytucji majowej. Przed pochodem z niesionym w górze Małachowskim Matejko umieścił leżącego szlachcica szarpiącego dziecko. Ta scena wydarzyła się w sali sejmowej. Przekupiony przez Rosję poseł Jan Suchorzewski robił wszystko, aby zakłócić obrady. Posunął się nawet do gróźb, że zabije swojego syna, jeśli Konstytucja zostanie uchwalona. Matejko pokazuje nam również, w jaki sposób Suchorzewski był opłacany przez Rosjan: dawano mu wygrywać w karty.

Burmistrz Włoszczowy podkreślił, że postanowienia Konstytucji 3 Maja 1791 r. i okoliczności jej uchwalenia różnie bywały oceniane przez historyków i publicystów. Niezależnie od tego, Święto 3 Maja przetrwało w pamięci zbiorowej Polaków, łącząc nas szczególnie w momentach przełomowych. Sama Konstytucja z aktu prawnego stała się symbolem historyczno-narodowym. Kolejne rocznice jej uchwalenia były okazją do zamanifestowania wolności narodu względem obcej władzy, czy suwerenności społeczeństwa wobec rządzących. Wielokrotnie powracały słowa z końca XVIII w.: "Nasze wolności są zagwarantowane; jesteśmy wolnym i niepodległym narodem; zrzuciliśmy więzy niewoli i złych rządów."

Kilka pokoleń Polaków szczyci się - i słusznie - że polska Konstytucja uchwalona w końcu XVIII wieku była pierwszym takim aktem w Europie i drugim na świecie, po konstytucji amerykańskiej, zresztą do dziś obowiązującej (z 27 poprawkami).

Poseł Bartłomiej Dorywalski podkreślił, że Konstytucję 3 Maja uchwalono w 19 lat po I rozbiorze Polski. Wskazał, że Państwa ościenne, kierując się własnym interesem i bojąc się nadmiernej anarchii w sąsiadującej z nimi Rzeczypospolitej, pozwoliły na pewne ograniczone reformy w Polsce. Głos decydujący miała tu Rosja. Mówił, że ukoronowaniem działalności Sejmu Wielkiego było uchwalenie Konstytucji 3 Maja. Konstytucja była aktem znamiennym, co do tego nie ma żadnych wątpliwości. Jej niedostatki wynikały z obaw przed sąsiednimi mocarstwami oraz opozycją części magnaterii i szlachty.  

Konstytucja Majowa obowiązywała tylko przez rok, ponieważ w 1792 roku, pod pretekstem „wyplenienia zarazy jakobińskiej nad Wisłą” i za namową targowiczan, interweniowała zbrojnie Rosja. Wojsko polskie, mimo pewnych lokalnych sukcesów w bitwach pod Dubienką i Zieleńcami, gdzie zasłynęli generałowie - ks. Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko - nie mogło sprostać przewadze wojsk rosyjskich. Dla uczczenia tych zwycięstw król Stanisław August ustanowił order Virtuti Militari (Cnocie Wojskowej), który jako pierwsi otrzymali ks. Poniatowski i gen. Kościuszko.  Zgodnie z postanowieniami Konstytucji 3 Maja wojsko miało być rozbudowane do 100 tys., ale w ciągu roku nie dało się tego wykonać.                                   

Klęskę Polski przypieczętowała postawa króla Stanisława Augusta, który przystąpił do Targowicy, kalkulując, że może w ten sposób uratuje polską państwowość przed unicestwieniem. 

W 1795 roku, po klęsce powstania pod wodzą Tadeusza Kościuszki nastąpił trzeci i ostatni już rozbiór. Rzeczypospolita zniknęła z mapy Europy. Wszystkie rozbiory następowały po zrywach narodowych: pierwszy po upadku Konfederacji Barskiej, drugi po przegranej wojnie z Rosją w obronie Konstytucji 3 Maja, a trzeci po klęsce Powstania Kościuszkowskiego.

- Twórcy Konstytucji 3 Maja działali z pobudek patriotycznych i w dobrej wierze, w celu ratowania Rzeczypospolitej – zaznaczył poseł Dorywalski.

Trzeba było przyspieszyć o dwa dni termin przedłożenia sejmowi „Ustawy Rządowej”, planowany pierwotnie na 5 maja. Celem odwrócenia uwagi większości, obradującego w podwójnym składzie, sejmu od toczących się w tajemnicy negocjacji konstytucyjnych, poddano pod głosowanie dwie ważne i kontrowersyjne ustawy: 24 marca prawo o sejmikach, a 18 kwietnia prawo o miastach. Termin przedstawienia sejmowi projektu Konstytucji wyznaczono zaraz po zakończeniu ferii wielkanocnych, mając nadzieję, że nie powrócą z nich jeszcze do stolicy opozycjoniści. Rachuby te sprawdziły się tylko częściowo, bo i tak znalazło się ich w izbie sejmowej ponad 60. 

Jaki był klimat tego pamiętnego dnia 3 maja 1791 roku? Opozycjoniści przede wszystkim argumentowali,  że tryb obrad nad projektem nie był zgodny z sejmowym regulaminem oraz, że zapisana w nim dziedziczność a nie elekcyjność tronu królewskiego jest niezgodna z zaprzysiężonymi przez Stanisława Augusta paktami conventami. Król przemawiał trzykrotnie, wskazując pilną konieczność naprawienia dawnego ustroju. W końcu, gdy podniósł rękę na znak chęci zabrania głosu po raz czwarty, odebrano ten gest przypadkiem jako wezwanie do przyjęcia projektu przez aklamację. Odezwały się wtedy okrzyki „Wiwat król! Wiwat Konstytucja!”. Stanisław August złożył od razu przysięgę na „Ustawę Rządową” na ręce biskupa krakowskiego, Feliksa Turskiego. Udano się wówczas gremialnie do kolegiaty św. Jana na nabożeństwo dziękczynne, gdzie odśpiewano uroczyście „Te Deum laudamus”.

Uroczystością we Włoszczowie dowodził  dh Norbert Celebański, komendant miejsko-gminny Związku OSP RP.

Wideo https://www.youtube.com/watch?v=sercMM05hvk

Iwona Boratyn, rzecznik prasowy UG Włoszczowa